www.glos.com.pl

Pierwszego listopada bieżącego roku przypada 141. rocznica urodzin Feliksa Konecznego, jednego z czołowych myślicieli XX wieku a także jednego z najbardziej przemilczanych polskich naukowców.

Feliks Karol Koneczny urodził się 1 listopada 1862 roku w Krakowie. Ojciec Feliksa, Józef, pracował jako urzędnik na kolei. Matka Feliksa, Józefa z domu Brazda, zmarła osierocając go we wczesnym wieku dziecięcym.

Pod wpływem gimnazjalnego nauczyciela historii, Augusta Sokołowskiego, zainteresował się poważnie historią. W roku 1883, zaraz po skończeniu gimnazjum, rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim na Wydziale Filozoficznym. Ukończył je w 1888 roku z tytułem doktorskim.

W 1889 i 1890 roku Feliks Koneczny zajmował się badaniem archiwów watykańskich (Ekspedycja Rzymska) a także archiwów i bibliotek Florencji i Modeny.

Po powrocie z Rzymu pracował w Akademii Umiejętności jako pomocnik w kancelarii (1890-1891), adiunkt (1891-1897), a od 1891 był współpracownikiem Komisji Historycznej Akademii Umiejętności.

W 1893 roku wydał Koneczny pierwszą swoją książkę "Jagiełło i Witold", za którą w Paryżu otrzymał nagrodę z ramienia Towarzystwa Historyczno-Literackiego. Drukował też artykuły i recenzje w "Przeglądzie Powszechnym", "Przeglądzie Polskim", "Kwartalniku Historycznym" i w "Ateneum".

Jego pierwszymi dziedzinami zainteresowań były stosunki Polski, Litwy i państwa krzyżackiego oraz zagadnienia wschodnie.

Po utracie pracy w Akademii Umiejętności (1897) znalazł zatrudnienie w Bibliotece Jagiellońskiej jako praktykant. Od 1900 roku kierował działem rękopisów, a od 1901 rozpoczyna współpracę z Komisją Literacką Akademii Umiejętności.

W 1902 roku wydał "Dzieje Polski", a potem próbował je rozszerzyć, ale wydał tylko dwa pierwsze tomy ("Dzieje Polski za Piastów" w 1902 i "Dzieje Polski za Jagiellonów" w 1903 roku). Książki te są podręcznikami - mieszczą się między opowiadaniami historycznymi a syntezami akademickimi.

Szczególnym zainteresowaniem prof. Konecznego cieszył się Śląsk. W 1897 roku wydał on książkę "Dzieje Śląska" a także szereg artykułów poświęconych sprawom polskim na Śląsku: "Dla Śląska" (1895), "W sprawie górnośląskiej" (1903), "Stosunki społeczne i ekonomiczne na Śląsku polskim" (1909). Po pierwszej wojnie światowej w trakcie trwania konferencji pokojowej i plebiscytów śląskich wydał dwie prace: "Oświęcimskie niemieckie czy Cieszyńskie polskie?" (1917) i "Czeskie a polskie prawa historyczne do Cieszyńskiego" (1919). Praca "Oświęcimskie niemieckie czy Cieszyńskie polskie?" była tłumaczona na języki niemiecki i czeski, a także była używana jako argument przez stronę polską w czasie konferencji pokojowej.

Koneczny był aktywnym członkiem krakowskiego Klubu Słowiańskiego a także redaktorem miesięcznika "Świat Słowiański" (1905-1914). Zajmował się z ramienia tego miesięcznika tematyką rosyjską, ruską, niemiecką, czeską i litewską. W związku z tym w 1917 roku wydaje "Dzieje Rosji" (tom I.). W "Dziejach Rosji" Koneczny pierwszy raz przedstawił swą teorię historiozoficzną o istnieniu wielu konkurujących miedzy sobą cywilizacji.

W roku 1918 jako współautor i redaktor (wraz m. in. z Kutrzebą, Konopczyńskim, Limanowskim, Sobieskim, Bruecknerem i Bujakiem) wydaje dwutomowe dzieło "Polska w kulturze powszechnej", mające na celu przedstawienie wpływów polskich w Słowiańszczyźnie.

W 1920 roku Feliks Koneczny otrzymał nominacje na profesora nadzwyczajnego, a w 1922 na profesora zwyczajnego.

Pracując od 1919 roku na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, zajmował się Koneczny dziejami Litwy, Rusi, Moskwy i Słowiańszczyzny. Tam też wydał wiele prac związanych z tą tematyką. W okresie wileńskim publikował też w "Przeglądzie Powszechnym", "Ateneum Wileńskim", "Ateneum Kapłańskim", "Tęczy", "Życiu Urzędniczym" i "Rzeczypospolitej". Był również aktywnym członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego i Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Pod koniec 1929 roku został przeniesiony na emeryturę. Powodem była krytyka panującego ówcześnie systemu politycznego. Będąc na emeryturze, przeprowadził się Koneczny do Krakowa, gdzie kupił niewielki dom i dalej pracował naukowo, ale już prywatnie. Jego największym dziełem historiozoficznym było dzieło "O wielości cywilizacji", wydane w 1935 a rozszerzone w "Rozwój moralności" (1938). Oba te dzieła są jakby podsumowaniem całej pracy naukowej Feliksa Konecznego, z nich też wiadomo, że autor opracował swoją koncepcję historiozoficzną jeszcze przed II wojną światową.

Ciekawą też pracą była książka "Święci w dziejach narodu polskiego", wydawana w formie zeszytów (1937-1939). Opisał w niej historię Polski, należącą do kręgu cywilizacji łacińskiej i uształtowaną przez katolicyzm.

Czas II wojny światowej był dla prawie już osiemdziesięcioletniego prof. Konecznego bardzo bolesny. Władze niemieckie zarekwirowały jego dom wraz z pracownią, zostawiając jemu i jego rodzinie tylko jeden pokój. W 1944 roku giną dwaj jego synowie, Stanisław w Brandenburgu, a Czesław w czasie powstania warszawskiego. Pomimo takich trudności i tragedii rodzinnych Koneczny napisał w czasie wojny następujące dzieła: "Zasady prawa w cywilizacji łacińskiej" (ukończone w 1941) i "Prawa dziejowe" (ukończone w 1943). Zakończył także pisać w okresie wojny, zaczęte jeszcze na długo przed jej wybuchem, książki "Cywilizacja bizantyjska" i "Cywilizacja żydowska". Prace te zostały wydane dopiero w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w Londynie staraniem Towarzystwa im. Romana Dmowskiego oraz przez Wydawnictwo Antyk w Warszawie w latach dziewięćdziesiątych.

Na początku 1945 roku Koneczny zgłosił się na Uniwersytet Jagielloński z gotowością podjęcia pracy akademickiej. Niestety władze uczelni nie mogły znaleźć dla niego odpowiedniego zajęcia.

Pomimo poniżeń i przemilczeń ze strony - kolejno - sanacji, polskiego świata naukowego, okupanta hitlerowskiego i komunistów (którzy nie oddali mu po wojnie całego domu do użytku, utrzymując w mocy decyzję niemiecką) prof. Koneczny spożytkował czas emerytury bardzo pracowicie, prowadząc prywatnie prace naukowe. Musiał też w tym okresie zapewnić utrzymanie swoim osieroconym wnukom. Pisywał artykuły w "Tygodniku Warszawskim" i "Niedzieli", a także ukończył kolejne dzieła z dziedziny nauki o cywilizacjach: "Państwo w cywilizacji łacińskiej" (1948) i "O ład w historii" (1948).

Feliks Koneczny zmarł 10 lutego 1949 roku po ciężkiej chorobie. Pochowany został na cmentarzu salwatorskim w Krakowie. Na jego pogrzebie nie było przedstawicielstwa żadnej z instytucji, w których pracował. Najwyższy czas przełamać zmowę milczenia wobec tego wielkiego człowieka i zapoznać się z Jego twórczością, czy to z dziedziny historii Polski, czy też nauki o cywilizacjach.

ANDRZEJ LACHOWICZ
członek Zarządu Instytutu
Romana Dmowskiego
w Chicago
(napisane na podstawie "O Feliksie Konecznym w 50. rocznicę śmierci" Pawła Milcarka; www.bezuprzedzen.pl)